خانه های تاریخی آیینه تمام نمایی از آداب و رسوم مردمان هر دیارند که معماری اصیل ایرانی را جلوه گر شده اند و میراثی گرانبها برای انتقال ارزش ها و باورهای زیبای پیشینیان به نسل امروز است.
سراهای تاریخی زیبای کرمانشاه علی رغم قدمت و اصالتی که دارند و حتی در لیست آثار ملی هم قرار گرفته اند در طول زمان و به خاطر بی توجهی ها زخم های کهنه ای برداشته اند و در معرض تخریب هستند.
بناهایی که در قلب شهر جای گرفته و زمانی در لابه لای راسته های بازار هزار توی ۱۵۰ ساله سنتی کرمانشاه رونق و بیا و برویی داشته اند، امروز به بیغوله هایی تبدیل شده اند و مهجور و ناشناخته مانده اند.
بازار بزرگ کرمانشاه که در طول بیش از ۱٫۵ قرن همواره نقش مهمی در اقتصاد شهرهای همجوار دارد در گذشته علاوه بر داد و ستد محل تولید هم بوده و تولید و فروش در کنار هم رونق بخش این بازار بزرگ بوده اند و کم کم با کاهش تعداد صنعتگران این بازار این خانه ها هم از رونق افتاده و به حال خود رها شدند.
از جمله این سراها می توان به سراهای وکیل الدوله، خرمافروش ها، اصفهانی ها، کاشانی، حکیم الدوله، نور، فراش باشی، عمادالدوله، سنگ تراش ها و رنگ رزها اشاره کرد و سراهای دیگری تعدادی از آنها به دلیل رها شدن و متروکه ماندن به فضاهای مخروبه تبدیل شد.
سراها؛ بارگاه های عالی، ولی بلاتکلیف
معاون سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد وضعیت سراهای تاریخی استان اظهار داشت: سرا لفظ باستانی است، سراها گنجینه های زیبایی از معماری سنتی محلی، خاطرات و اندیشه های اقتصادی و فرهنگی کرمانشاهیان در طول زمان هستند.
نصرت الله سپهر افزود: در یک زمانی بازار سنتی کرمانشاه با ۱۸ راسته بازار بزرگترین بازار سرپوشیده خاورمیانه بود که بنا به دلایلی در کنار آن سراهایی ازجمله سرای گندمی، سرای وکیل الدوله، بانک شاهی و… ساخته بودند، سراهایی که در کوتاهی ها گم شدند!
این کارشناس فرهنگ و هنر با بیان اینکه شعرا و علمای زیادی در متون و اشعار گرانسنگ خود به سراها و رونق آن اشاره کرده اند، گفت: سراها را معمولا در دو طبقه ساخته اند و در کنار بازارها ایجاد شده اند، چون بازار سنتی سر پوشیده روشنایی کافی برای تولید پارچه، فرش، گلیم، کلاش، موج، کلاه و… نداشت به همین خاطر سراها را کنار بازار سنتی برای کار تولید و اسکان موقت مهمانان ساختند.
وی ادامه داد: جالب اینکه چون بافنده ها زن بودند یک مکان امن از لحاظ اخلاقی، با نوردهی مناسب به عنوان نیاز حس کردند، به خاطر اینکه تولید بهتر صورت پذیرد و از همه مهمتر رفو فرش، لباس مرس بافی و… نیز در این مکان انجام می گرفت چون طبقه دوم سرا بلند بود و برخلاف بازار که سرپوشیده بود، روی حیاط و محوطه حجره سراها باز بود به همین خاطر نور و آرامش بهتری برای انجام کار نسبت به بازار نیاز داشت.
معاون سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه تصریح کرد: رقم زنندگان اقتصاد فرهنگی این سرزمین غافل از اینکه نداستند این سراها به دست برخی متولیانی می افتد که کمترین توجهی بدان ندارند و انگار متولیان امروز آن صرفا به این فکر هستند که «دریاب دمی که با طرب می گذرد».
این کارشناس فرهنگ و هنر خاطرنشان کرد: نوای آجرهای طلایی تراش خورده سراها، امروز بلند شده و می گریند و می گویند «دراین سرای بیکسی کسی به داد نمی رسد».
سراهای بازار الگوهای عملی تولید همراه با فروش
وی یکی از مشکلات عدیده ای که در بازار سنتی امروز تولید کنندگان با آن مواجه هستند را عدم توجه به مشتری و بازار فروش دانست و عنوان کرد: می توان به عنوان یک حقیقت ریشه، اساس و پایه های تولید همراه با فروش را در ساختمان سرا ها یافت و از آنها و به عنوان الگویی عملی تولید همراه با فروش الهام گرفت.
این کارشناس فرهنگ و هنر افزود: یکی از اساس و ریشه فرهنگ اقتصادی مردم این سرزمین را می توان در لابلای برگهای زرین علمی تجربی آجرهای طلایی با قوسهای آسمانی سراهای واقع شده در بازار سنتی دید و از آنها به عنوان تلخیص کتب علمی معماری بومی و حتی مورد نیاز و الگوی نجات بخش پاره ای از مشکل و معضل بیکاری مرور کرد و خواند، آن هم نه یکبار بلکه هزاران بار و در واکاوی مشکلات تولیدی و فروش بازار نباید از آن غافل نشد.
رونق سراها، نجات بخش چند منظوره
وی معتقد است که این الگوی سنتی تجربه شده نیاکان خوش نام ما اگر بخوبی تبیین گردد، می تواند نجات بخش چند منظوره اقتصادی، فرهنگی، هنرهای سنتی و توریست باشد، زیرا این سراها در کنار بازار سنتی است و بنای سنتی زیبایی دارد که این شکل اماکن برای توریست ها از جذابیت خاصی برخوردار است.
سپهر اظهار داشت: اما این بیراهه رفتن های مکرر برای رونق هنرهای سنتی و جذب توریست دل عاشقان درد آشنا را می سوزاند، چه کسی باید این الگوهای زیبای تجربه شده تاریخی را مطرح نماید، آنکه هیچ علاقه دانش و درک درستی از سنتها نداشته و ندارد.
وی این کار را شبیه چرخش دور خود توصیف کرد و گفت: لازم است راه درست، راهی آگاهانه نه آزمایش و خطا برای اشتغال استان در این حوزه سنتی را پیش گیرند.
سراها، زمزمه هنرهای سنتی این دیار است.
این کارشناس فرهنگ و هنر از سراهای سنتی به عنوان مکتبخانه های اقتصادی، فرهنگی، سنتی و تجربه شده موفق اندیشمندان کهن این سرزمین یاد کرد که هنوز حتی ریشه دیوارهای آن را می توان به عنوان الگویی برای تولیدکنندگان و اساتید اقتصادی پیشنهاد کرد تا نه یکبار، بلکه بارها آنرا تحلیل صحیح وبررسی کنند و از آنها به خوبی بهره گیرند.
سپهر یادآور شد: حقیقت سراها افسانه نیست و این را تاریخ بیان می کند، نه تنها کرمانشاه بلکه همه شهرها ازجمله شهر اسلام آباد امروزی که از توابع بزرگ شهر کرمانشاه در گذشته بوده بافنده های پارچه زیادی در سراهای کهن حضور داشته و بخش عمده ایی از نیاز روز پارچه خود و حتی نیازهای ادوات آهنگری خاورمیانه را شهرهای تاریخی کرند و کنگاور رفع کرده و رونق بسیاری داشته اند.
وی تصریح کرد: متاسفانه سراها یا بهتر است بگوییم مخروبه آبادهای امروز بازار سنتی کرمانشاه به عنوان الگوی صحیح تولید و فروش در کنار هم فراموش شده، در حالی که زمانی از رونق و تکاپوی بسیار خوبی برخوردار بوده است، آیا نمی شود آنها را احیاء کرد و با بازسازی رونقی پیدا کنند، آیا تابه حال از خود پرسیده ایم چرا کرمانشاه با آن همه رونق بازار سنتی در گذشته امروز رتبه اول بیکاری در کشور دارد، قطعا موارد متعددی در این زمینه دخیل است که به نظر عدم توجه این بخش که گره خورده به فرهنگ، آیین،عشق ها وعلاقه‌های سنتی آیینی گذشته و ایده پردازان با تجربه است.
این کارشناس فرهنگ و هنر ادامه داد: نباید از بسیاری از زمینه های مثبت موجود گذشته غفلت کرد و به نظر می رسد در حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری این استان نباید بیراهه هایی را پیش گیرد.
سپهر خاطرنشان کرد: باید این راه ها را در پیش پای تصمیم سازان و تصمیم گیران و تاثیرگذاران تسهیلات و… استان نهاد و فریاد آگاهان دلسوز آشنا به سنتهای والا استان را رساند و هرچند که شناخت وآگاهی ها دریک مقطع زمانی که به رد پای ایده های افراد بینا توجه شد جوانان زیادی بدین وادی پا نهادند و با تولید ملی بومی محلی، کسب وکاری بهم زدند، رونقی یافتند و هنرهای سنتی جانی تازه گرفت و چه خوب بود که با همان شدت تداوم می داشت، اما چون دوام و پشت بند نداشت و عدم تداوم حمایت های آگاهانه کافی علاوه بر اتلاف وقت و سرمایه مشکلات اجتماعی اقتصادی، فرهنگی زیادی نیز ممکن است برای برخی بازاریان با آبرویی که یک زمانی از فعالین این شهر تاریخی بودند پیش آورد.
به گزارش مهر، حتی تلاش های صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی برای نجات بناهای تاریخی کشور و واگذاری آنها از طریق مزایده عمومی به صورت قرارداد سرمایه‌گذاری در مرمت، احیا، نگهداری و واگذاری حق بهره‌برداری با کاربری‌های فرهنگی، اقامتی و پذیرایی نتوانسته تغییری در وضعیت سراهای ارزشمند تاریخی کرمانشاه ایجاد کند و این طرح در برخی از سراها همچون فیض مهدوی با شکست مواجه شد.
حالا هم اگر فکری به حال آنها نشود و متولیان میراث فرهنگی استان همینطور دست روی دست بگذارند و بخواهند تماشاچی باشند شکی نیست که به زودی شاهد تخریب این اسناد زنده فرهنگی خواهیم بود.
دیدگاه