دشتهای هرسین و کنگاور در وضعیت «ممنوعه بحرانی»؛ پیامد سه دهه برداشت بیرویه و ناهماهنگیهای ساختاری
استان کرمانشاه، با گسترهٔ وسیع کشاورزی و جمعیت شهری و روستایی، امروز با بحران آب جدی و ملموس روبهرو است. کاهش بارندگی طی سالهای متمادی اخیر، افت شدید منابع زیرزمینی و خشک شدن چشمهها و رودخانهها، نه یک هشدار، بلکه واقعیت فعلی استانی است که روزگاری به سرزمین آب و سنگ معروف بوده است.
اما اکنون هشدارهای کارشناسان درباره فرونشست زمین و کاهش دائمی ظرفیت کشاورزی، به مرحلهٔ نگرانکنندهای رسیده و آمارهای کلیدی نشان میدهند که خطرات زیرساختی و زیستمحیطی در حال افزایش است:
– افت ۲۰ درصدی بارندگی: استان کرمانشاه طی دهه گذشته حدود ۲۰ درصد کاهش بارش را تجربه کرده است درحالیکه بدون توجه به عاقبت این کم بارشی، برداشت بی رویه عمدتا به دلیل کشاورزی و کشت محصولات آببر، دشتهای اصلی کشاورزی در مناطق کنگاور، هرسین و کرمانشاه در وضعیت «ممنوعه بحرانی» قرار دارند.
– سقوط سطح آب: سطح آبهای زیرزمینی در بسیاری از شهرستانها با سرعت نگرانکنندهای کاهش یافته و روستاها و شهرها را تابستانها با کمبود آب شرب روبهرو کرده است.
* ریشهها:
اما این وضعیت بحرانی که امروز کرمانشاه با آن دست و پنجه نرم میکند حاصل چیست؟ کارشناسان سه عامل اصلی را به عنوان ریشههای این وضعیت بحرانی تعیینکننده میدانند که بطور خلاصه چنیناند:
تجاوز به سفرهها: برداشت بیرویه از سفرههای زیرزمینی، بهویژه از طریق چاههای غیرمجاز و آبیاریهای سنتی و پرمصرف کشاورزی، ذخایر آبی استان را تخلیه کرده است.
چالشهای مدیریتی و ناهماهنگی و تغییرات اقلیمی: نبود نظارت کافی و خلاء در مدیریت یکپارچه منابع آب و کشاورزی در سطح استان، و تغییرات اقلیمی و خشکسالیهای پیدرپی، با افزایش دما و کاهش بارش، سرعت خشکسالی را دوچندان کرده است.
ادامه روند فعلی، پیامدهای گسترده و گاه غیرقابل بازگشتی برای استان خواهد داشت که فرونشست زمین، به عنوان جدیترین پیامد آن، زیرساختهای حیاتی، جادهها و ساختمانهای شهری و روستایی را تهدید میکند. از طرفی کاهش تولید محصولات کشاورزی، فشار اقتصادی سنگینی بر کشاورزان و در نتیجه اقتصاد استان که بر پایه اقتصاد کشاورزی است، وارد خواهد کرد.
مهاجرت و رقابت: فرونشست زمین و افزایش فشارهای اقتصادی ناشی از کاهش تولیدات کشاورزی، تنها پیامد جبرانناپذیر کاهش آبهای زیرزمینی کرمانشاه نیستند که باید نگران آنها بود؛ کمبود آب شرب در برخی شهرستانها، رقابت برای منابع محدود را افزایش داده و موجب مهاجرت روستاییان به شهرها و ایجاد فشار جمعیتی خواهد شد، که خود پیامدهای اجتماعی متعددی را به دنبال خواهد داشت.
* راهکار: دستور کار هوشمند برای نجات منابع
کارشناسان و فعالان معتقدند، اقدامات فوری و جامع میتواند وضعیت را بهبود بخشد. مدیریت تقاضا وگذار فوری به آبیاری مدرن و کممصرف در کشاورزی یکی از این راههاست که میتواند در کنار اعمال قاطع قانون در حفاظت از منابع زیرزمینی و انسداد سریع چاههای غیرمجاز با همکاری قوه قضائیه بحران را مدیریت کرده و مانع از گسترش آن شود.
از دیگر راهحلهایی که میتواند بخشی از آب کرمانشاه را به چرخه بازگرداند؛ بازچرخانی آب در شهرها و صنایع، همراه با فرهنگسازی مصرف پایدار است که اگرچه به لحاظ اقتصادی استان را متحمل هزینه مینماید اما با نگاه به اثرات مثبت و ارزشمند آن و همراه داشتن صرفه اقتصادی کلان و بازگشت هزینه به سود تولید و سرمایه، بسیار به صرفه خواهد بود.
حکمرانی یکپارچه: مدیریت یکپارچهٔ آب درحال حاضر تنها بر بخش تولید و توزیع آب میتواند مدیریت کند درحالیکه چندانکه اشاره شد بخش عمدهی منابع آب استان در زمینهای کشاورزی و بدون بهرهوری مناسب مصرف میشود که با همکاری قوی بین دستگاههای دولتی، آب منطقهای، جهاد کشاورزی و متولیان محلی و استفاده از فناوریهای هوشمند برای پایش دقیق و مدیریت مصرف آب میتوان آب را حفظ و استان را درمقابل خطرات و بحران همه جانبه بیآبی بیمه کرد.
جمعبندی: زمان اقدام، امروز است
پوشیده نیست که بحران آب در کرمانشاه واقعی و جدی است، اما فرصت اصلاح هنوز باقی است. با تصمیمگیری علمی، مدیریت هوشمند و مشارکت عمومی، استان میتواند منابع آبی خود را حفظ کند و تابآوری خود را در برابر خشکسالی افزایش دهد. زمان اقدام، امروز است؛ فردا، با فرونشست زمین، دشتها دیگر بازنخواهند گشت و از دیار آب و سنگ تنها خاکی بی حاصل باقی خواهد ماند.
دیدگاه