ختنه زنان در جهان، محصول اعتقادات و باورهای سنتی زیادی است و درواقع دلایل بسیاری باعث ادامه سنت ناقص سازی آلت تناسلی زنان در جهان وجود دارد. این دلایل شامل باور جنسی، باور اجتماعی، باورهای سلامتی، بهداشتی و باورهای مذهبی است.
سنتی که در مناطق غرب و جنوب کشور دیده می شود و بسیاری از فعالان مدنی، فعالین حقوق زنان و کودکان را بر آن داشته تا به ریشه کن کردن این سنت کمک کنند. ۶ فوریه (برابر با ۱۷ بهمن) روز بین‌المللی عدم هرگونه مدارا با مثله‌کردن جنسی زنان و یکی از روزهای آگاهی دهنده بین‌المللی مورد حمایت سازمان ملل است که به مبارزه با ختنه زنان اختصاص دارد.
در همین راستا «کامیل احمدی» پژوهشگر و مردم شناس، پژوهشی جامع در زمینه ختنه زنان در ایران انجام داده است. خبرنگار کردپرس در گفت و گو با وی پیچ و خم های سنتی و قانونی این پدیده ی ضد زن را بررسی می کند، که در ادامه می خوانید؛
به عنوان اولین سوال چرا ختنه زنان؟
زمانی که من در انگلستان دانشجو بودم، همراه سازمان های خیریه به کشورهای آفریقای مرکزی سفر کردم البته کار من در رابطه با آموزش و پرورش کودکان بود اما به دلایل امنیتی همه ی سازمان ها کمپ ها را در مکان واحدی مستقر ساخته بودند، بنابراین بسیار تصادفی با برنامه های سازمان ملل و یونیسف که در رابطه با ختنه کودکان دختر فعالیت می کردند، آشنا شدم. این مسئله در کشورهای آفریقایی مانند سومالی، کنیا، اریتره، سودان به وفور دیده می شود و بالاترین درصد ختنه در آفریقا را دارند. این اکیپ ها به روستاهای مختلف جهت آموزش والدین در همین رابطه اعزام می شدند و همچنین سعی می کردند برای ختان ها و کسانی که به این کار مشغول بودند اشتغال زایی کنند تا از انجام این کار منصرف شوند. این اقدامات یونیسف در آفریقا، خاطراتی مبهمی از یادآوری ختنه دختران در مناطق کردنشین را در من زنده کرد، اما مطمئن نبودم و پس از بازگشت به ایران به تحقیق در میان خانواده و اقوام خود پرداختم و یقین پیدا کردم که چنین مسئله ایی در منطقه ما وجود دارد، البته باید اشاره کنم که در آن سالها حدود ۱۳ سال قبل، ختنه دختران بسیار پررنگ تر بود و خوشبختانه امروزه روند آن رو به کاهش است. انگیزه من برای انجام این پژوهش به رشته ی تحصیلی من که مردم شناسی است برمی گردد و همچنین به دلیل آنکه در ایران کم تر در این حوزه کار شده است، مشتاق شدم تا در این رابطه بنویسم.
دلایل ختنه کردن دختران چیست؟
ختنه کردن دختران دلایل متعددی دارد. در سایر کشورها اقدامات و پروژه های قابل توجهی با همکاری دولت، سازمان های مردم نهاد و دانشگاهیان در این زمینه انجام شده، اما در ایران پیشینه ی تحقیقاتی چندانی در باب ختنه دختران وجود نداشت. ولی از تجربه های اقدامات خارج از کشور استفاده کردم تا بتوانم آغاز به کار کنم. در ایران نیز مانند سایر کشورهای دیگر از توجیهات دینی و اینکه این اقدام را به نام سنت بخوانند، استفاده می شد. در واقع در طول پروژه با ادعاهایی اثبات نشده همچون ختنه دختران از سنت های پیامبر اسلام بوده و جهت حلال کردن دست پخت دختر، انجام واجبات دینی، طهارت دختر و موردی که کمتر به آن اشاره می کردند کاهش میل جنسی دختر جهت تضمین عصمت و پاکدامنی قبل از ازدواج و … روبه رو می شدم.
البته در بعضی از روستاهای مناطق کامیاران و دیوان دره ادعایی را مبنی بر نوعی بیماری به نام پاژله مطرح می کردند که در صورت ختنه کردن دختر این بیماری برطرف می شود. در مناطق جنوبی نیز باورهای غیر علمی همانندی وجود داشت که بیشتر به عرف و عادت افراد آن مناطق تعلق داشت. البته در بسیاری از مناطق از لفظ ختنه استفاده نمی شد بلکه این کلمه را بیشتر برای پسران به کارمی بردند و از ختنه ی دختران تحت عنوان (سنت کردن) یاد می کردند.
ختنه در چه مناطقی از کشور انجام می گیرد؟ و روند آن اکنون چگونه است؟
می توان گفت در مناطقی که پیرو امام شافعی هستند و از سنت وی پیروی می کنند این پدیده بیشتر دیده می شود. مانند استان هرمزگان، جزایر جنوبی، در روستاهای نزدیک دریا و مناطق سنی نشین غرب کشور. در این میان عبور و مرور کولی ها در نواحی مرزی غرب کشور در این امر دخیل بوده ولی در سایر نواحی ختان های مخصوصی در منطقه به کار ختنه مشغول شده اند. البته باید دقت کرد که این روستاها معمولا در مناطق دور افتاده ایی قرار دارند و نقش سنت در میان آنها بسیار پررنگ تر از شهرها است. همچنین علایق مردم جنوب کشور، مراسم و آیین های دسته جمعی با مناطق کردنشین تفاوت دارد. آنها در التزام به واجبات دینی پایبندی بیشتری نشان می دهند. استفاده از مطبوعات و رسانه های مذهبی اهل تسنن در روستاهای استان هرمزگان نیز مزید بر علت و دلیلی بر پررنگ بودن پدیده ی ختنه است. خوشبختانه این پدیده هر ساله رو به کاهش است. در واقع بالا رفتن میزان تحصیلات والدین، سواد فرهنگی، افزایش درآمد و ارتباط با محیط خارج از پیرامون خود با ختنه رابطه معکوس دارند.
جامعه آماری تحقیق حاضر کدام شهرها بود و روند تحقیق به چه شیوه ایی صورت گرفت؟
از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ به جمع آوری داده ها و فعالیت میدانی پرداخته شد. این تحقیق میدانی در حوزه های روستایی ۴ استان آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و هرمزگان انجام گرفت، که در ۴ استان مذکور مجموعا ۴۰۰۰ مصاحبه و به عبارتی هر استان ۱۰۰۰ مصاحبه با ۷۵۰ نفر زن و ۲۵۰ نفر مرد انجام شد. برای اولین بار در ایران در این مطالعه بنا شد که نظرات مردان هم به ثبت برسد تا نقش آن ها نیز در امر ختنه کردن دختران لحاظ شده باشد. در این میان هرمزگان بالاترین درصد انجام ختنه دختران ۱ تا ۶ ساله را داراست. همچنین در شهرهای مرزی غرب کشور به دلیل رفت و آمد کولی ها که ختان های منطقه به شمار می روند آمار ختنه دختران از سایر شهرها بالاتر است.
قانون در رابطه با ختنه زنان چه می گوید؟
ختنه زنان در قوانین ایران به رسمیت شناخته نشده است. تنها در قوانین جزا و دیه چند ماده و تبصره به صورت کلی به اخذ دیه توسط فرد آسیب دیده ایی که ختنه شده است اشاره می کند. از قوانینی که بر اساس آنها می توان مثله کردن بدن را تحت پیگیری قانونی قرار داد، می توان به ماده ۴۷۹ قانون مجازات اسلامی استناد کرد که برای بریدن آلت جنسی زنانه حکم دیه را تعیین نموده است. عدم حمایت قانون از ختنه زنان در قوانین جزایی ایران به این مسئله برمی گردد که این امر را در زمره محرمات قرار می دهند و آن را یک پدیده بومی و سنتی بعضی از مناطق ایران قلمداد می کنند در واقع مورد تایید و انکار قانون نیست و قانون نمی خواهد با دامن زدان به آن منازعات قومی و مذهبی را شکل دهد
چه راهکارهای قانونی جهت جلوگیری از ختنه ی زنان در ایران قابل انجام است؟
پس از آنکه پژوهش من در رابطه با ختنه زنان آماده شد، سازمان ملل و یونیسف به این تحقیق استناد کردند و از من دعوت به عمل آوردند تا گزارش موضوع را اخذ و مستند کنند. این تنها اقدام خوشبینانه در این زمینه، در چند سال اخیر بود و اولین حرکت مثبتی که پارسال در گزارش های دوره ایی سالانه سازمان ملل اتفاق افتاد توصیه های این سازمان جهت پیشگیری ختنه دختران به کشور ایران بود. در همین راستا در داخل کشور از سوی وزارت بهداشت و درمان، وزارت دادگستری و امور بانوان ریاست جمهوری فراخوانده شدیم و طی جلساتی که برگزار شد وعده تشکیل یک جلسه مشترک با این سازمان ها به ما داده شد ولی متاسفانه هنوز زمان برگزاری آن معلوم نشده و در حالت تعلیق به سر می برد. تجربه جهانی به ما نشان می دهد که تنها راهکار موجود باید از راه قانونی آن شکل بگیرد همچنانکه در حکومت اقلیم کردستان عراق صورت گرفته است. واجب است که سیستم قانونی به مسئله ی ختنه مشروعیت ببخشد، سرمایه گذاری لازم برای آن تعیین و خانه های بهداشت تجهیز شوند و آموزش های لازم در این رابطه به والدین ارائه گردد. همچنین ختان ها از این کار منع شوند و مجلس نیز توسط کمیته های بهداشت قوانین منع و مجازات را تصویب کنند. این حرکت راه طولانی در پیش دارد، متاسفانه تا کنون در ایران هیچکدام از این اقدامات صورت نگرفته است.
نشر کتاب( به نام سنت) تا چه حد می تواند به کاهش روند ختنه دختران در ایران منجر شود؟
پس از نشر کتاب به نام سنت و همزمان با رونمایی آن در کتابخانه ملی در ۶ فوریه ( ۱۷بهمن ماه) روز جهانی مبارزه با ختنه زنان طی مراسمی که با حضور اصحاب رسانه در تهران برگزار شد، به ما اجازه دادند که برای اولین بار در چنین مراسمی در سطح ملی به مسئله ختنه ی زنان بپردازیم و در رابطه با موضوع آن سخنرانی کنیم. طبیعتا پس از آن، پدیده ختنه در داخل ایران غیر قابل انکار است و تایید موجودیت آن شروع راهکارهای قانونی را به همراه خواهد آورد. بودجه ی این امر از سوی خانم ملاوردی معاونت امور بانوان ریاست جمهوری تعیین شد و ما امیدواریم که جلسات هماهنگی آن سریعتر برگزار شود. پروژه و آمارهای آن موجود است در نهایت حمایت دولتی و همت وزارت بهداشت و درمان، سازمان بهزیستی، وزارت آموزش و پرورش و امور بانوان ریاست جمهوری برای به ثمر رساندن این مهم الزامی است.
در این پروژه درخواست شده یک منطقه(چند روستا) را به عنوان منطقه آزمایشی جهت ریشه کن کردن ختنه دختران در نظر بگیرند و نتایج حاصله از آن را مشاهده کنند، در صورت پاسخ دهی مطلوب می توانند طرح را در ابعاد وسیعتر به انجام برسانند. ولی مجوز انجام این پروژه ی آزمایشی تا کنون صادر نشده است.
نقش علمای دینی را در روند پیشگیری ختنه دختران چطور ارزیابی می کنید؟
در طول سالهای تحقیق با علمای دینی زن و مرد در مناطق تحت بررسی در این رابطه کار کردم، چرا که آنها عامل کلیدی در این مبحث به شمار می آیند و گاها توسط آنها ختنه ختران را توجیه می کردند برای مثال؛ در جنوب ایران ملاها (زن/مرد) نقش بسیار پر رنگی را ایفا می کنند ولی در عین حال می توانند مثبت هم ظاهر شوند. هر چند با برخی از علمای دینی هم روبه رو شدم که از مخالفان ختنه دختران بودند. در واقع در دین اسلام ختنه دختران با شک و تردید همراه است، حدیثی که از پیامبر در این رابطه نقل شده و یا اشارات امام شافعی که ختنه دختر را از واجبات دانسته است احتیاج به تفسیر و دقت در صحت را ضروری می سازد. به اعتقاد علمای دینیکه دارای تحصیلات حوزه ایی هستند، ختنه دختران به تمدن های قبل از اسلام باز می گردد و آیین اسلام در جهت تعدیل آن اقدام کرده است. در اهل سنت مرجع تقلید وجود ندارد و علمای دینی به صورت منطقه ایی و در جغرافیای خودشان فعالیت می کنند این امر باعث می شود حوزه ی تاثیر یک عالم دینی در سایر مناطق چندان کارایی نداشته باشد بنابراین انتظار صدور یک فتوای کلی در مورد منع ختنه دختران با این شرایط تقریبا پیچیده می گردد. پس بهترین کار در این زمینه می تواند اگاه سازی مردم به لحاظ علمی باشد.
به نام سنت یا خرافه پرستی؟ انگیزه ی اصلی مردم در ختنه کردن زنان چیست؟
نه به نظر من خرافه پرستی نیست، بلکه یک سنت آیینی و عرفی است که با تحریکات فرهنگ مردسالارانه همراه شده در جهت کنترل میل جنسی زن به کار رفته است و باید اشاره کرد که این پدیده بدون آگاهی قبلی توسط خود زنان انجام می گیرد و مردان در انجام این کار دخالتی نداشته اند. با این حال سایه ی مرد مانند اهرم کنترلی به وسیله ی دیانت در امر ختنه دختران دیده می شود.
از نقطه نظر علمی ختنه دختران قابل قبول است؟
در پژوهش حاضر اظهار نظر پزشکان و روان شناسان نیز جمع آوری شده و اتفاق نظر آنها در رابطه با ختنه دختران منفی است. پزشکان و روان شناسان این کار را غیر علمی می دانند و معتقدد که ختنه دختران از لحاظ جسمی و روحی مشکل آفرین خواهد بود و دختران ختنه شده در سنین بالاتر با مشکلات جنسی اعـم از سردی میل جنسی رو به رو می شوند. همچنین ترس و تشویش این خاطره دردناک تا سالها می تواند آزار بخش باشد.
با چه مشکلاتی در جریان تحقیق رو به رو شدید؟
کار میدانی و انجام مصاحبه با مردم در این رابطه مسلما سختی های را به همراه دارد گاها مردم حاضر نمی شدند که پاسخ دهند هرچند کسانی که مصاحبه ها را انجام می دادند خانم بودند ولی مردم با دیده شک و تردید به مسئله نگاه می کردند. در این راستا جنسیت من به عنوان یک مرد در انجام پروژه مشکل آفرین شد و من فکر نمی کردم که رسیدگی به این مسئله برای یک مرد تا به این حد پیچیده باشد.
آیا می توان نسبت به نابودی این سنت امیدوار بود؟
نقش رسانه ها و مطبوعات در این راستا می تواند بسیار چشم گیر باشد. چند سال قبل مسئله ختنه دختران و نوشتن از آن تابو بود، اما امروزه فصای بازتری جهت تحقیق و رسیدگی به چنین اموری شکل گرفته و حتی اجازه نشر کتاب در این رابطه داده شده است. امیدواریم رسانه ها بتوانند در این زمینه اطلاع رسانی کنند و در جهت کاهش مسائلی از این قبیل تاثیرگذار باشند.
دیدگاه