کرمانشاه را با تنوع زبانی و لهجه‌ای ، پوشش و لباس های متنوع، اقوام و مذاهب متعدد، موسیقی پر غنا و قدمت تاریخی هزاران ساله آن می شناسند. این غنای فرهنگی و تاریخی هیچ جا جز در کرمانشاه یافت نمی شود. اینجا به هندوستان ایران مشهور است.
ایالات و طوایف بزرگی ساکن این سرزمین هستند که فرهنگ کرمانشاه غنا بخشیده‌اند.
سابقه تاریخی کردها و پراکندگی آنان موجب پیدایش گویش های بیشماری شده است. زبان فارسی کرمانشاهی ، کردی کلهری، هورامی، سورانی ، لکی و…از گویش های مردمان این دیار است.
نویسنده کتاب دستور زبان کردی(گویش کرمانشاهی) معتقد است : مجموعه زبان های کردی، از زبان های غربی ایران هستند که به سه شاخه شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌شوند.
«وحید رنجبر » می افزاید: کرمانجی مهم‌ترین گویش شاخه شمالی و سورانی شاخه مرکزی این زبان است. شاخه جنوبی زبان کردی خود شامل گویش های کرمانشاهی، سنجابی، کلهری، لکی، لری پشت کوه می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: کردی کرمانشاهی بیشترین سخن‌گو را در بین شاخه جنوبی دارد. این گویش در بین مردمان شهر کرمانشاه و اطراف آن بیشتر تکلم می شود.
این نویسنده کرمانشاهی می گوید: مشابهت فروان بین کردی کلهری و کردی کرمانشاهی باعث شده برخی این دو را به اشتباه یکی تلقی کنند.
رنجبر از دلایل جدایی این دو گویش به تعامل کردهای کرمانشاه با فارسی زبانان اشاره می کند و می گوید: شهر کرمانشاه مرکزیت غرب کشور و از دیگر سو منزلگاه بودن این شهر به عنوان شاه‌راه اصلی عتبات عالیات است که باعث تعامل کردهای کرمانشاه با فارسی زبانان سایر نقاط کشور شده‌است. این موضوع یک دلیل بر تمایز گویش کردی کرمانشاهی با گویش کلهری است.
وی ادامه می‌دهد: مجاورت کردی کرمانشاهی با فارسی کرمانشاهی باعث تغییر و تحولاتی در گویش کردی کرمانشاهی شده است.
گویشوران کرمانشاهی مدتی پیش‌تر از گویشوران کلهری شهرنشینی را تجربه کرده اند و به همین واسطه بسیاری از واژگان کشاورزی و شبانی از این زبان رخت بر بسته است و بسیاری واژگان را از فارسی وام گرفته اند.
وی با بیان اینکه زادگاه کردی کرمانشاهی ، شهر کرمانشاه است، می افزاید: با این وجود این گویش مختص به سخنگویان این منطقه نیست چراکه بسیاری از لک زبان یا جاف‌ها از ساختار و گویش کرمانشاهی استفاده می کنند، هر چند لهجه منطقه خود را دارند و این موضوع بسیار مشهود است.
براساس گفته این نویسنده کرمانشاهی، گویش کردی کرمانشاهی تنها متعلق به ساکنان نخستین آن نیست و نقش گویش میانجی در مناطق جنوبی کردنشین بازی می کند و این موضوع باعث شده برخی واژگان گویش های دیگری چون لکی، سورانی، جافی، فارسی و وارد این گویش شده است.
یک استاد دانشگاه نیز با بیان اینکه گویش‌ها در نوع خود زبان هستند، می افزاید: در حال حاضر مردم در استان کرمانشاه به ۸ زبان تکلم می کنند. هورامی، سورانی، کردی جنوبی ، لری، لکی، گوراجوبی،گورانی و ترکی از جمله زبان هایی است که ساکنان استان کرمانشاه با آن صحبت می کنند.
دکتر «فرامرز شهسواری» می‌گوید: حتی یک روستا در نقاط مرزی استان نیز به عربی صحبت می کنند که البته در این باره باید تحقیق درستی انجام شود.
وی معتقد است که زبان از وقتی زندگی شهرنشینی شروع شده ، وجود داشته است.
زبان های ایرانی نیز از زمانی که اقوام شروع به مهاجرت کردند یعنی زمانی که اقوام ایرانی از هسته اولیه زبان جدا شدند، زبان های جدید شکل گرفتند و نمی شود که زمان دقیقی را برای شکل گیری اولیه زبان تعیین کرد.
این استاد ادبیات و زبان شناسی اضافه می کند: همه زبان‌ها و گویش‌ها ابتدا لهجه‌ای از زبان اصلی خود بودند و بعدها به صورت زبان های مستقل درآمدند. این روند تا زمانی که نسل بشر زنده باشد، ادامه خواهد داشت.
به خاطر همین موضوع است که نمی توان گفت کدام زبان در استان قدیمی تر است.
شهسواری ادامه می دهد: اما اگر از نظر آثار ادبی بررسی کنیم ، زبان هورامی از غنای فرهنگی و پتانسیل بالایی برخوردار است. این غنای از نظر تعداد خلق آثار است.
به گفته این استاد دانشگاه ، تمام آثار ادبی منطقه غرب( زاگرس غربی) تحت شعاع زبان هورامی است.
بنابراین به درستی نمی توان گفت کدام لهجه و زبان قدیمی تر است. هورامی، لری، لکی یا کردی جنوبی و… ؟اما وجه مشترک بین همه این زبان ها، ایرانی بودن همه آنهاست. یعنی همه این زبان‌ها از یک نیا و ریشه اصلی منشعب شده‌اند و اشتراکات زیادی از نظر ساختارهای صرفی و نحوی بین آنها وجود دارد.
این نویسنده کرمانشاهی بیان می کند: امروز همه ما درباره زبان دچار یک عوام‌زدگی شده‌ایم . قضاوت درباره زبان بین زبانشناس و غیر زبانشناس بسیار متفاوت است.
وی تصریح می‌کند: هم اکنون کردی جنوبی و لهجه کرمانشاهی فراگیری ترین پایگاه زبانی در کرمانشاه است.
یعنی پایگاه زبانی که سنت‌های زبانی خود را بر دیگر زبان ها و لهجه ها تحمیل می‌کند. در حال حاضر کردی جنوبی و لهجه کرمانشاهی چنین نقشی را ایفا می کند.
به عنوان مثال یک هورامی زبان یا لک زبان در کرمانشاه با لهجه معیار کرمانشاهی یا کردی جنوبی صحبت می کند.
زبان کردی جنوبی دو پایگاه کرمانشاه و ایلام را دارد و کردی جنوبی در پایگاه کرمانشاه حدود ۱۲ تا ۱۵ لهجه مختلف دارد. لهجه معیار کرمانشاهی ، کلیایی، کلهری، گروسی ( بیجار کردستان) ، قصرشیرین و اطراف آن، صحنه و مناطق آن و….از جمله آنهاست.
این متخصص گویش شناسی در خاتمه در تفاوت لهجه و گویش نیز می گوید: لهجه به نحوه تلفظ یک زبان مربوط می‌شود اما گویش شکلی از زبان که دارای ساختار نحوی و واژگانی مستقل است. گویش ها خود یک زبان هستند وقتی در چارچوب جغرافیا، منطقه و…قرار می گیرد.
آرین آزادی خبرنگار طلوع کرمانشاه
دیدگاه