نظام ارزی چیست؟
نظام ارزی به سازوکارها و ترتیباتی که بر اساس آنها ارزهای خارجی در اقتصاد کشور ایفای نقش میکنند گفته می شود. نحوه تعیین نرخ ارز یکی از مهمترین خروجی‌های هر نظام ارزی است. نظام های ارزی اصلی که در اکثر کشورهای جهان اعمال می شود به شرح زیر هستند:
- نظام نرخ ارز شناور
- نرخ ارز شناور مدیریت شده
- نرخ ارز نیمه میخکوب یا نیمه ثابت
- نرخ ارز ثابت یا میخکوب
- نظام تابلوی ارزی
در ادامه به بررسی نظام شناور به عنوان یک نظام ارزی می پردازیم؛
نرخ ارز شناور (Floating Exchange Rate) چیست؟
“نرخ ارز شناور” (Floating Exchange Rate) که به عنوان “نرخ ارز منعطف” یا “نرخ ارز نوسانی” یا “نرخ ارز انعطاف‌پذیر” نیز شناخته می شود، نوعی از نظام ارزی است که در آن ارزش واحد ارزی یک کشور در پاسخ به وقایع بازار ارز خارجی مجاز به نوسان است. واحد پولی که از نرخ ارز شناوری استفاده می کند به عنوان پول شناور شناخته می شود. ارز شناور برخلاف ارز ثابت است که ارزش آن به یک ارز دیگر یا سبد ارزی وابستگی دارد.
نحوه ﻋﻤﻠﻜﺭد نرخ ارز شناور به چه صورت است؟
نرخ ارز شناور چیست؟ نرخ ارز شناور به این معنی است که بازار آزاد (عرضه و تقاضا) قیمت ها را تعیین می کند. البته شناور بودن نرخ ارز به این معنی نیست که کشورها برای مداخله و دستکاری قیمت ارز خود تلاش نمی کنند، زیرا دولت ها و بانک های مرکزی به طور منظم سعی می کنند قیمت ارز خود را برای تجارت بین الملل مطلوب نگه دارند.
نرخ های ارز شناور پس از عدم موفقیت در استاندارد طلا و توافق برتون وودز محبوبیت بیشتری پیدا کردند زیرا در سیستم نرخ ارز شناور یک ارز نسبت به سایر ارزهای دیگر آزادانه نوسان می کند.
منطق اقتصادی ارز شناور چیست؟
اقتصاددانانی هستند که معتقدند در بیشتر شرایط، نرخ های ارز شناور به نرخهای ارز ثابت ترجیح داده میشوند، زیرا نرخ ارز شناور به طور خودکار تنظیم میشود، آنها کشور را قادر میکنند که تاثیر شوک‌‌ها و چرخه‌‌ها‌ی تجارت خارجی را تعدیل کرده و در امکان ایجاد توازن در شرایط بحرانی پرداخت، از پیش اقدام کنند. با این وجود، این (ارزها) همچنین به دلیل دینامیک (پویا) بودنشان باعث غیرقابل پیش بینی بودن میشوند.
با این حال، در شرایط مشخص، نرخ ارز شناور ممکن است برای پایداری و قطعیت بیشتر ترجیح داده شوند که با توجه به نتایج کشورهایی که تلاش کردند تا ارزش واحد پول رایجشان را نسبت به دیگران “قوی” یا “بالا” نگه دارند، مانند بریتانیا یا کشورهای جنوب شرقی آسیا پیش از بحران مالی آسیا، این مساله لزوما صحیح نیست.
مناقشات در مورد انتخاب بین نرخ ارز شناور یا ثابت توسط مدل ماندل-فلمینگ به پیش کشیده شد، که استدلال میکند یک اقتصاد (یا حکومت) نمی‌‌تواند هم زمان نرخ ارز را ثابت، گردش مالی را آزاد، و سیاست‌‌های مالی را مستقل نگه دارد. باید دو مورد را برای کنترل انتخاب کند و مورد دیگر را به نیروهای بازار بسپارد.
دلیل اصلی برای نرخ ارز شناور این است که این نوع ارز به سیاست‌‌های مالی این امکان را می‌‌دهد که برای سایر اهداف مفید باشند. با نرخهای ثابت، سیاست مالی به یک هدف منفرد برای حفظ نرخ ارز در سطح اعلام شده آن، تعهد دارد. با این حال، نرخ ارز تنها یکی از متغیرهای اقتصاد کلان است که سیاست مالی میتواند بر آن تاثیرگذار باشد. سیستمی با نرخ ارز شناور، سیاست گذارهای مالی را آزاد می‌گذارد تا اهداف دیگری، از قبیل باثبات سازی قیمتها را دنبال کنند.
در طی دوران افزایش یا کاهش شدید بها، معمولا بانک مرکزی برای باثبات کردن ارزش واحد پول رایج مداخله میکند. بنابراین رژیم های نرخ ارز مربوط به ارزهای شناور، به صورت تکنیکی تر، به عنوان شناورهای مدیریت شده شناخته می شوند. ممکن است بانک مرکزی، برای مثال، اجازه دهد ارزش یک ارز آزادانه بین یک حد بالا و پایین، قیمت های سقف و کف، شناور باشد. مدیریت توسط بانک مرکزی ممکن است به شکل خرید یا فروش مقادیر بزرگ به منظور حمایت از قیمتها یا پایداری باشد، یا در مورد برخی ارزهای ملی، ممکن است برای تجارت در خارج از این محدوده جریمه‌‌های قانونی وجود داشته باشد.
نرخ ارز شناور با نرخ ارز ثابت چه تفاوتی دارد؟
نظام‌های ارزی بر دو نوع، نظام ارزی شناور و نظام ارزی ثابت تقسیم میشوند.
ارز شناور چیست؟ در نظام نرخ ارز شناور قیمت ارز از بازار به دست می‌آید و سازوکار عرضه و تقاضا بر آن حاکم است. در واقع ارزش پول ملی این کشورهایی از نرخ ارز شناور استفاده میکنند بر اساس میزان عرضه و تقاضای آن در بازار فارکس تعیین میشود. بنابراین نرخ برابری ارزها و نرخ مبادله جفت‌های ارزی شاهد نوساناتی خواهد بود. این در حالی است که در نظام نرخ ارز ثابت قیمت از سوی سیاست‌گذاران پولی (Currency Board) یک کشور تعیین میشود و معمولا در یک بازه زمانی شاهد نوسان بازار ارز نخواهیم بود.
ارز ثابت چیست؟ در نظام ارزی ثابت، یک رابطه ثابت بین نرخ پول ملی و ارزهای خارجی تعریف می شود. برای مثال می توان از نظام ارزی کنونی در امارات یا عربستان به عنوان نظام ارزی ثابت نام برد.
تفاوت دو نظام ارزی شناور و ارز شناور مدیریت شده در میزان دامنه تغییرات مجاز نرخ ارز نهفته است. در نظام شناور کامل هیچ محدودیتی برای تغییر قیمت ارز وجود ندارد؛ یعنی هر روز ممکن است نرخ ارز بالا و پایین برود. این نظام هم اکنون در کشور های اروپایی، ژاپن، آمریکا و کانادا و … برقرار است.
در نظام ارز شناور مدیریت شده دامنه تغییرات مجاز توسط بانک مرکزی تعریف می شود. به طور مثال اگر دامنه مجاز ۵ درصد باشد یعنی اینکه هر وقت تغییرات قیمت ارز فراتر از ۵ درصد باشد بانک مرکزی باید دخالت کند ولی پیش از آن کاری انجام نمی دهد.
نرخ ارز شناور چه مزایایی دارد؟
حالا که به سوال نرخ ارز شناور چیست پاسخ داده ایم، مزایایی نرخ ارز شناور را بررسی میکنیم. به طور کلی سیستم نرخ ارز شناور در مقایسه با سیستم نرخهای ثابت از مزایای بیشتری برخوردار است که نظر بسیاری از اقتصاددانان و شرکتهای فراملیتی را به خود جلب کرده است.
جلوگیری از فساد در بازار
از جمله مزایای نظام شناور ارزی آن است که به دلیل تعیین شدن قیمت در بازار، از تخصیص نابجا و فساد در بازار ارز جلوگیری میکند و احتمال کمتر حملات سفته بازی در آن وجود دارد. یک ارز شناور، هر لحظه قیمت گذاری و تعدیل می شود. برخی روزها با افزایش سریع و برخی روزهای دیگر با کاهش سریع قیمت، روبرو می شود. با این حال، در بیشتر روزها، ارز ثبات نسبی دارد و تغییرات تدریجی اتفاق می‌افتد.
عدم نیاز به ذخایر بالای ارزی و طلا
مزیت دیگر نرخ ارز شناور این است که در این نظام ارزی نیازی به داشتن ذخایر بالای ارزی و ذخایر طلا نیست. در واقع در سیستم کاملا آزاد با نرخهای شناور با توجه به این که نرخ ارز به کمک شرایط عرضه و تقاضای ارز تعیین می شود و نرخهای مذکور تنها زمانی تثبیت خواهد شد که عرضه و تقاضای ارز معادل یکدیگر شوند، نیازی به ذخایر ارزی خارجی و ذخایر طلا وجود ندارد. به بیان دیگر این نظام ارزی به وجود ذخایر ارزی زیاد وابسته نخواهد بود، زیرا وقتی نرخ ارز در بازار با توجه به عرضه و تقاضا تعیین می شود و دولت وظیفه ای برای نگه داشتن یک نرخ ارز معین ندارد، نیازی به عرضه ارز در بازار در موقع افزایش قیمت آن نیست.
نرخ ارز شناور مدیریت شده یا کثیف چیست؟
نرخ ارز شناور مدیریت شده (managed float) یا نرخ ارز شناور کثیف (Dirty Float) در چند کشور مرسوم است. منظور از این نظام آن است که ترکیبی از ویژگی‌های دو نظام نرخ ارز ثابت و شناور است. در این نظام نرخ ارز همچنان دست دولت برای دخالت در قیمت ارز باز است. از سوی دیگر، این نظام نسبت به نظام ارز ثابت این مزیت را دارد که میتواند مانع از دست رفتن ذخایر ارزی شود و در اثرگذاری سیاست پولی مفید باشد.
منظور از نرخ شناور تمیز چیست؟
نرخ ارز شناور تمیز (Clean Float) به این معنی است که عرضه و تقاضای بازار، نرخ برابر یک ارز را با ارز دیگر تعیین می کند. زمانیکه اطلاعات جدید منتشر می شود نرخ‌ها نیز بر اساس اطلاعات جدید معامله و قیمت آنها تعیین می شود.
چرا اقتصادهای نوظهور از شناور بودن نرخ ارز می ترسند؟
اقتصاددانانی هستند که معتقدند این موضوع میتواند مشکلات جدی را، به ویژه در اقتصادهای نوظهور ایجاد کند. این اقتصادها دارای بخش مالی با یک یا چند مورد از شرایط زیر هستند:
- بدهی دلاری بالا
- شکنندگی مالی
- اثرات شدید ترازنامه‌‌ای
هنگامی که بدهی‌ها در ارزهای خارجی معین شوند، در حالیکه دارایی‌‌ها بر حسب ارز داخلی است، کاهش ارزش غیرمنتظره نرخ ارز، ترازنامه‌‌های شرکت‌‌ها و بانک را به خطر انداخته و ثبات سیستم مالی محلی را تهدید میکند.
بنابراین، به نظر می رسد کشورهای در حال ظهور با ترس بزرگ‌تری از شناور بودن مواجه هستند، زیرا تغییرات بسیار کوچک تری در رابطه با نرخ ارز رسمی دارند، اما با شوک‌‌ها و نرخ بهره و گردش‌‌های معکوس بزرگ‌تری روبه رو هستند. این امر نتیجه واکنش‌‌های مکرر کشورهای دارای ارز شناور آزاد، به تغییرات نرخ ارز توسط سیاست های مالی و یا مداخله در بازار ارز خارجی است.
دیدگاه