بار یک «ایران» بر دوش «تهران»

تمرکز زدایی در استان تهران با چالش های متعددی مواجه است برخی مناطق با وجود آنکه از تهران جدا و تبدیل به استان هایی مستقل شده اند اما همچنان چسبندگی جدی با استان تهران دارند. ساکنان استان های همجوار همچنان خدمات خود را از تهران می گیرند. ۲٫۵ میلیون تردد روزانه خودرو نشان دهنده این چسبندگی است.

البته باید قبول کنیم تهران به عنوان پایتخت شرایط ویژه ای دارد. همه وزارتخانه ها، اغلب مراکز درمانی، مراکز آموزشی، مراکز قضایی، مراکز نظامی و… در تهران مستقر هستند و همین تمرکز شدید اداری باعث شده روزانه نزدیک به ۴ میلیون جمعیت شناور در استان حضور داشته باشند.

اگر بخواهیم دقیق تر صحبت کنیم می توان گفت ساکنان ۳۰ استان کشور از تهران خدمات می گیرند. علاوه بر آن شرایط بین المللی به گونه ای است که همه مناسبات ما با کشورهای دیگر به دلیل وجود فرودگاه های بین المللی و دیگر مراکز به تهران گره خورده است. در اصل پردیس حاکمیتی کشور در تهران قرار دارد لذا باید نگاه ویژه ای به این استان داشته باشیم.

تهران حدود یک درصد مساحت کشور را دارد اما جزو ۳ استان پرجمعیت و پر تراکم کشور به حساب می آید. آمارها نشان می دهد نزدیک به ۲۰ درصد از جمعیت کشور در استان تهران متمرکز شده اند. بارگذاری ناصحیح جمعیت در مناطق مختلف این استان، مشکلاتی را برای پایتخت ایجاد کرده و اصلی ترین چالش ما همین موضوع است زیرا امروز شاهد تراکم جمعیتی هستیم که ۲۱ برابر میانگین کشور است. البته این مساله حاصل چند دهه ساخت و ساز غیرمجاز بوده و باعث شده ما بیش از توان اکولوژیک تهران بارگذاری جمعیتی داشته باشیم. در واقع اگر بخواهیم کلید واژه حل مسائل تهران را داشته باشیم باید به موضوع بارگذاری جمعیت نگاه جدی تری در تخصیص امکانات و اعتبارات داشته باشیم.

اگه دقت کرده باشید گفتم «جمعیتی که ناخواسته بر ما تحمیل شده» یعنی جمعیت حاصل برنامه ریزی ما نیست اما در یک سال گذشته از ابتدای دولت چهاردهم نقشه راهی در این زمینه ترسیم کرده ایم و بر اساس آن در حرکت هستیم. قانون ساماندهی و تمرکززدایی مصوب سال ۱۳۹۴ بوده اما به اهداف خود نرسیده است. شهرداری ها سالانه بیش از ۱۰۰هزار مجوز ساخت وساز صادر می کنند که اغلب از طریق «تراکم فروشی» انجام می شود و مهاجرت را تشدید می کند.

در جلساتی که با وزرا داشته ایم در بحث تمرکز زدایی و توجه به تهران به نقاط امید بخشی رسیده ایم که امید است بزودی این موضوعات به راهکارهای عملیاتی برسد. البته راهکارهای متعددی برای مدیریت بارگذاری جمعیت از طریق ضوابط قانونی وجود دارد.

متاسفانه در حوزه اقتصادی هم با این مشکل روبه رو هستیم و تهران به عنوان قطب اول اقتصادی کشور مطرح است و ما نمی توانیم بخشی از تراکم جمعیتی را کنترل کنیم.

مهمترین مساله ای که امروز مردم استان با آن سروکار دارند بحث آب است. تغییرات اقلیمی در سال های اخیر باعث کاهش بارندگی در کل کشور و به تبع آن تهران شده است. در حال حاضر پنجمین سال خشکسالی را پشت سر می گذاریم و امسال تنها ۱۵۶ میلیمتر بارندگی داشتیم که نسبت به سال گذشته ۳۱ درصد و نسبت به بلندمدت هم بیش از ۴۲ درصد کاهش بارندگی داشته ایم. همین تغییر در نوع بارش ها باعث شده ذخایر برفی ما کاهش پیدا کند و در فصول گرم در سر شاخه های ارتفاعات منطقه شاهد ذوب شدن برف ها باشیم.

از سوی دیگر سدهای تامین کننده آب تهران به دلیل کاهش ذخایر برفی با کاهش حجم قابل توجهی مواجه شده اند. آخرین آمار نشان می دهد حدود ۸۷ درصد از سدها به غیر از سد طالقان خالی است.

می دانید که آب تهران از ۲ بخش تامین می شود، یک بخش آب های سطحی است که از طریق سدهای پنجگانه است و یکی هم از طریق سفره های زیرزمینی است که تقریبا ۶۲ درصد از آب شرب تهران از طریق سفره های زیرزمینی و ۳۸ درصد هم از طریق سدهای پنجگانه تامین می شود اما نسبت به ۱۰ سال گذشته این رابطه معکوس شده و الان به دلیل کمبود بارش ها متاسفانه برداشت های نامتعارفی را از سفره های زیرزمینی شاهدیم و تبعات زیست محیطی، یکی از آن هاست.

خیر تهران در این زمینه مستثنی است. یک چهارم جمعیت کشور در استان تهران مستقر هستند و مهم ترین عاملی که در تهران باعث وضعیت امروز ما شده تراکم جمعیتی است یعنی اگر میانگین مصرف از منابع تجدیدپذیر را در نظر بگیریم در همه کشور حداکثر ۸ درصد از منابع آبی در بخش شرب و بهداشتی است اما در استان تهران این عدد ۴۲ درصد بوده که به دلیل تراکم جمعیتی است. میانگین تراکم جمعیت در ایران ۴۹ نفر در هر کیلومتر مربع است، اما در تهران این رقم از هزار نفر فراتر می رود؛ یعنی ۲۰ برابر میانگین کشوری، در شهرستان بهارستان، با مساحت تنها ۶۴ کیلومتر مربع، ۸۵۰ هزار نفر زندگی می کنند که ۸۹ برابر نرم کشوری است.

یکی از بهترین راهکارها استفاده از کاهنده ها و مدیریت درست مصرف است. ۶۲ درصد از شهروندان تهرانی تا ۲ برابر نسبت به الگوی مصرف بیشتر مصرف می کنند. عدد الگوی مصرف ما ۱۳۰ لیتر است اما میانگین مصرف روزانه هر شهروند تهرانی به ۲۰۰ لیتر هم می رسد. ۲۰ درصد کاهش مصرف حداقل سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب صرفه جویی را به دنبال خواهد داشت.

۳۰ درصد مصرف آب مربوط به استحمام، ۳۰ درصد مربوط به شست وشو و ۴۰ درصد هم سایر مصارف است که عمده اسراف در این ۴۰ درصد است که شامل شست وشوی خودرو و حیاط و آبیاری باغچه ها و امثال آن است. اگر از این ۴۰ درصد هدر رفت آب ۲۰ درصد را مدیریت کنیم، کار بزرگی است. در این زمینه در تلاشیم با حمایت دولت زمینه تعویض کاهنده ها را انجام دهیم.

در برنامه های بلندمدت طرح های آمایشی در نظر داریم تا باتوجه به سیاست های محدودسازی بارگذاری جمعیت، آب پایدار و باکیفیت را برای سال های آینده تامین کنیم. جالب است که در همه کشور بین ۸۰ تا ۹۰ درصد آب تجدید پذیر در بخش کشاورزی استفاده می شود اما در استان تهران کمترین مصرف آب در بخش کشاورزی بوده و اولویت ما تقسیم آب آشامیدنی است.

حقیقت این است که ما برنامه ای جهت مدیریت جمعیت در سطح استان نداشته ایم و همین موضوع سبب ایجاد شرایط فعلی در حوزه آب و تراکم جمعیت شده است.

استان تهران از مهم ترین کانون های حضور اتباع بیگانه غیر مجاز است و از ابتدای طرح تشدید برخورد با اتباع غیر مجاز، بیشتر شناسایی ها، دستگیری و بازگشت اتباع مربوط به تهران بوده است.

مهاجرت اتباع بیگانه از مهم ترین موضوعاتی بوده که در یک سال گذشته به درستی مدیریت شده است. در این زمینه در ۱۰ ماه گذشته و از ابتدای شروع فاز اول طرد مهاجران غیر قانونی توانسته ایم بیش از ۴۵۰ هزار تبعه غیر مجاز را شناسایی و از اردوگاه شرق کشور و مبادی خروجی، مراحل بازگشت آنها به کشور خودشان را انجام دهیم. اگر نگاه دقیق تری داشته باشیم متوجه می شویم این عدد معادل جمعیت برخی از استان هاست.البته درست است که بخش مهم مشکلات جمعیتی استان مربوط به اتباع است اما باید بپذیریم به دلیل جاذبه هایی که در استان تهران ایجاد کرده ایم، نمی توانیم از مردم بخواهیم از این امکانات استفاده نکنند. در واقع تمام مراکز درمانی، مراکز فوق تخصصی، بهترین مراکز دانشگاه و… مربوط به تهران است. طبیعی است که این تمرکز جمعیتی ایجاد شود.

یکی از چالش های استان تهران، حریم استان و حریم شهرهای استان تهران است. در این زمینه چه اقداماتی انجام شده است؟

یکی از موضوعات جدی در استان تهران که در سال های اخیر بلاتکلیف بوده ،بحث تداخل حریم شهر تهران با ۳۱ شهر استان بوده که دراین دولت تعیین تکلیف شده است. از ابتدای دولت چهاردهم، ما در استانداری بر این موضوع متمرکز شدیم و با جدیت ورود پیدا کردیم. جلسات مشترکی با وزارت کشور در حوزه تقسیمات کشوری و امور عمرانی، همچنین با وزارت راه و شهرسازی و شورای شهر تهران برگزار کردیم تا طرحی جامع برای رفع این مشکل تهیه شود. طرح پیشنهادی استانداری تهران به شورای عالی معماری و شهرسازی ارسال شد و خوشبختانه هم در کمیته فنی و هم در جلسه اصلی این شورا با اکثریت آرا به تصویب رسید. مصوبه نهایی توسط شورای عالی معماری و شهرسازی ابلاغ و به فرمانداران و دستگاه های مرتبط در استان تهران ارسال شد.

اصل طرح بر دو محور استوار است: در وهله اول برای اولین بار حریم شهر تهران به صورت دقیق مشخص شد. مرحله بعد این بود که حریم شهرستان های استان هم بر اساس ماده دوم قانون تقسیمات کشوری، که تاکید دارد حریم باید بر مبنای تقسیمات کشوری تعیین شود، تثبیت شد. همچنین، در خصوص حریم مشترک، نقش نظارتی و صیانتی استانداری تهران به عنوان دستگاه حاکمیتی به طور کامل مشخص شد.

در این زمینه با پیگیری های انجام شده توسط وزارت کشور و سازمان امور استخدامی، اداره کل نظارت و صیانت از حریم شهر تهران در استانداری تشکیل شد تا هماهنگی و نظارت بر حریم به درستی و به صورت واحد در کارگروه زیربنایی استانداری مطرح و پس از تصویب، در شورای برنامه ریزی استان بررسی و ابلاغ شود.

حلقه مفقوده در این فرآیند، نظارت حاکمیتی دولت بود که با این اقدام تکمیل شد. در اصل این فرآیند، بلاتکلیفی طولانی مدت در حوزه حریم را پایان داد و تداخل ها، موازی کاری ها و خلا های نظارتی را برطرف کرد. استانداری تهران به عنوان دستگاه حاکمیتی، مسئولیت نظارت بر حریم را برعهده گرفته و در چهارچوب قانون، این وظیفه را دنبال خواهد کرد.

این صحبت حرف غلطی است ما جایگزین هیچ دستگاهی نمی شویم. در اصل همه دستگاه ها موظف اند از حریم خود دفاع کرده و پاسخگوی اقدامات شان باشند. در چهارچوب قانون نمی شود هر نهاد به صورت مستقل عمل کند برهمین اساس در قانون جدید که ابلاغ شده، هر تصمیمی در حریم ها گرفته شود باید در کارگروه زیربنایی استانداری تهران بررسی شود.

متاسفانه بارگزاری اشتباه جمعیت در شهر تهران باعث شده به قدری هزینه های زندگی افزایش یابد که شهروندان مشکلات را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل کنند. ما در تهران ۴۷ شهر و ۱۶ شهرستان داریم به همین خاطر اگر بخواهیم واقعا یک مدیریت جامع و کاملی داشته باشیم باید بتوانیم حلقه های نظارتی و کنترلی را در تمام شهرستان ها به هم متصل کنیم. منفصل بودن شهرستان های تهران مشکلات زیادی ایجاد کرده است. به طور مثال بخش حمل و نقل عمومی در این زمینه بسیار متضرر شده است. در حالی که بیشترین ترددهای ما از شهرستان های اطراف است اما ما تنها شرکت حمل و نقل مترو را در شهر تهران داریم و شهرستان ها در این حوزه رها شده اند. البته با پیگیری های انجام شده به دنبال راه حلی برای حل این مشکل و توسعه مترو و تعریف طرح جامع ترافیکی در شهرستان های استان تهران نیز هستیم. خوشبختانه اخیرا با پیگیری هایی که داشته ایم راه اندازی شرکت حمل و نقل ریلی استان تهران در دستور کار قرار گرفته تا ما بتوانیم استفاده از ظرفیت ریل را برای کل استان فراهم کنیم.

در نظر داشته باشید شرکت متروی تهران در این حوزه می تواند با تعامل با دیگر شهرهای استان، زمینه حضور سرمایه گذاران را فراهم کند و این خدمات را به کل استان تعمیم دهد.

در سال گذشته رئیس جمهوری با برنامه ای جامع و البته خیلی فشرده در ۱۳ شهرستان استان حضور میدانی داشتند و هیات دولت توانست اشراف بسیار خوبی نسبت به ظرفیت ها، مشکلات و مطالبات مردم پیدا کند و برطرف کردن آنها را در دستور کار قرار دهد.

یکی از کلید واژه هایی که رئیس جمهوری در رابطه با پایتخت به کار می برند، بحث بارگذاری هاست. در واقع ایشان دستورات موکدی که دارند در بحث بارگذاری جمعیت و مدیریت استان تهران است و تاکید دارند اولویت دولت و وزارتخانه های مختلف باید بر تمرکززدایی باشد.

از آنجایی که برخی از شهرستان ها و روستا های استان تهران در زیر سایه نام پایتخت از سطح پایینی از امکانات برخوردار هستند و حتی نسبت به میانگین کشوری و استانی پایین تر هستند، نیاز به تمرکز استانی و ملی برای ارتقای سرانه ها در این مناطق وجود داشت. از این رو از سال گذشته سفر به شهرستان ها و بخش های مختلف استان تهران آغاز شد و نگاه ویژه ای به مناطق کمتر برخوردار داشته ایم. این سفرها ۷۰ هزار میلیارد تومان مصوبه برای استان تهران به دنبال داشته که ۳۵ هزار میلیارد تومان آن به پروژه های زیرساختی از جمله آب، برق و مدرسه سازی اختصاص یافته است.

دراین زمینه اقدامات اقتصادی میدانی، بازدید از پروژه ها و گزارش گیری از آخرین وضعیت در دستور کار است و تلاش می کنیم در شهر ها و روستا ها حضور یابیم و با رجوع به مردم، مشکلات را شناسایی کنیم. این اقدامات در شورای برنامه ریزی و توسعه استان بررسی و پس از ابلاغ، جنبه قانونی پیدا می کند و اجرای آن برای دستگاه های اجرایی الزام آور است.

البته بر اساس تاکید دولت اولویت ما تکمیل پروژه های نیمه تمام، از جمله در حوزه مدرسه سازی، خانه های بهداشت، مراکز جامع سلامت، مراکز فرهنگی و ورزشی و رفع مشکلات زیرساختی مانند آب است. در حوزه مدرسه سازی نیز با بهره گیری از ظرفیت خیرین، مسئولیت اجتماعی و مولدسازی املاک مازاد دولتی، برنامه ریزی جامعی برای رفع کمبود ۱۳ هزار کلاس درس در استان صورت گرفته که نیازمند کار جهادی است تا تهران از فهرست مناطق محروم خارج شود و ۱۶ تا ۲۶ پروژه با پیشرفت ۵ تا ۹۵ درصد در حال اجرا هستند که برخی آماده بهره برداری است.

همچنین در بخش درمانی نیز ۲۶ پروژه با ظرفیت ۶ هزار تخت بیمارستانی دراین مدت در دستور قرار گرفته که بیش از ۸۰ درصد این طرح ها مربوط به شهرستان های استان تهران است. بیمارستان ۴۰۰ تختخوابی اسلامشهر از طرح های شاخص بوده که ظرف چند ماه آینده به بهره برداری کامل می رسد. این طرح بار اصلی خدمات درمانی مردم اسلامشهر را که بر عهده تهران است برطرف می کند. علاوه بر این هزینه های رفت و آمد به مراکز درمانی مردم این شهرستان را تا حد زیادی کاهش می دهد.

در حال حاضر ما شهرستان هایی دراستان داریم که معادل یک استان جمعیت دارند اما خدمات ارائه شده به آنها کافی نیست و همین موضوع باعث شده بار آنها بر شهر تهران افزایش یابد لذا سیاست ما بر این است که با افزایش امکانات در شهرستان ها ترددها به تهران را کاهش دهیم.

در حوزه بازگشت مهاجران غیر قانونی به کشورشان تهران جزو استان هایی است که کارنامه قابل دفاعی دارد. دراین زمینه برای اولین بار در کشور معادل جمعیت یک استان از اتباع غیر مجاز در روندی کاملا انساندوستانه و با تاکید بر حفظ کرامت انسانی به کشورشان بازگشت داده شدند. ما حتی در ایام جنگ ۱۲ روزه، یک روز هم طرح ساماندهی اتباع را تعطیل نکردیم.

در مجموع اجرای این طرح سبب شد ۶ هزار کلاس درس که در اختیار اتباع بود، خالی شود و ظرفیت سرانه آموزشی استان ۷ پله ارتقاع یابد.

از آنجایی که توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر و حرارتی، امنیت برق تهران را تضمین می کند، ما نیز در این زمینه اقدامات مثمر ثمری داشته ایم. با توجه به ناترازی انرژی در سال های اخیر، توجه به توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر به یک ضرورت تبدیل شده است. می دانید که سال جاری از نظر خشکسالی و تامین آب و برق، یکی از سخت ترین سال ها برای کشور و استان تهران بود اما با تلاش شبانه روزی دست اندرکاران این حوزه، شرایط سخت را پشت سر گذاشتیم.

تاکنون حدود ۱۰ هزار مگاوات پروانه احداث نیروگاه های تجدیدپذیر صادر شده و بیش از یک هزار مگاوات آن وارد فاز اجرایی شده است، همچنین در روزهای آینده عملیات اجرایی بیش از ۲ هزار مگاوات دیگر آغاز خواهد شد. در زمینه توسعه نیروگاه های حرارتی کوچک مقیاس نیز با همکاری شرکت گاز، توانیر و برق حرارتی، بخشی از برق مورد نیاز پایتخت از طریق این نیروگاه ها تامین خواهد شد تا پایداری شبکه و امنیت انرژی تهران ارتقا یابد.

تهران یکی از استان هایی است که بیشترین تعداد روزهای آفتابی را در سال دارد؛ به طور متوسط بیش از ۳۰۰ روز آفتابی، که ظرفیت بسیار مناسبی برای توسعه انرژی خورشیدی محسوب می شود. از این رو توسعه نیروگاه های خورشیدی در دستور قرار دارد. البته در برنامه هفتم توسعه، ایجاد سالانه ۱۰ هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر در کل کشور تکلیف شده و اگر استان تهران بتواند سهم خود را عملیاتی کند، گام موثری در تحقق این هدف برداشته خواهد شد.

تهران، به عنوان پایتخت با جمعیتی حدود ۱۲ میلیون نفر، در اولین روز حملات هوایی در چندین نقطه هدف قرار گرفت و مردم با شدت تقاضای خروج از شهر مواجه شدند. در این شرایط که مردم بشدت به سوخت، نان و مایحتاج ضروری نیاز داشتند، کنترل امنیتی، انتظامی و تامین مالی بسیار دشوار بود. با این حال، همراهی و همکاری مردم فوق العاده بود. حتی در این شرایط سخت، جرایم عمومی کاهش یافت و مردم با فرهنگ و تمدنی که دارند، در کنار هم ایستادند. این موضوع نشان داد در تهدیدات خارجی، مردم توانمندی و همبستگی قابل توجهی دارند.

تامین نان در شرایطی که برخی نانوایی ها تعطیل شده بودند و جمعیت زیادی تقاضا داشت، چالش بزرگی بود. اما با مدیریت ستاد تنظیم بازار، دادن سهمیه ها به نانوایان معتمد و ایجاد نانوایی های سیار، شرایط کنترل شد. در تامین سوخت هم به دلیل بمباران مخازن و افزایش مصرف تا ۲۸ میلیون لیتر در روز، مشکلات زیادی پیش آمد، اما با هماهنگی با استان های مختلف مثل اراک، مازندران و سمنان، بنزین به تهران رسانده شد. حتی در شرایطی که مخازن بمباران شده بود و رانندگان خصوصی ترس داشتند، نیروهای مسلح کمک کردند تا این چرخه سوخت رسانی تداوم یابد.

با وجود ۶۳ حوزه برق در شهر تهران، آسیب دیدگی شبکه برق فقط یک ساعت بود و اکیپ های عملیاتی به سرعت جایگزینی را انجام دادند. شبکه های آب آشامیدنی و اینترنت نیز به سرعت ترمیم و تامین شدند. اورژانس تهران توانست در کمتر از ۱۰ دقیقه خدمات رسانی کند. اما در کل، با توجه به تراکم جمعیتی تهران، نیاز به تقویت مجموعه های امدادرسان، اورژانس و آتش نشانی وجود دارد تا در حوادث غیرمترقبه بهتر عمل شود.

در واقع دشمن بیشترین تمرکز خود را بر تهران به عنوان پایتخت کشور قرار داده بود و با حملات هوایی و بمباران ها، سعی در ایجاد اختلال در زیرساخت ها داشت، اما با هوشیاری مردم و مدیریت جهادی، این تهدیدات خنثی شد.